Cechowe koncepcje osobowości: Eysencka i tzw. Wielkiej Piątki


Koncepcja Eysencka
Teoria PEN- koncepcja trzech superczynników osobowości w ujęciu Eysencka
Osobowość = temperament + inteligencja
Osobowość, jak mówi sam Eysenck, stanowi "względnie trwałą organizację charakteru, temperamentu, intelektu i właściwości fizycznych, które determinują specyficzne sposoby przystosowania się do otoczenia".
Zakłada się, że wyróżnione czynniki:
• istnieją realnie (i jako takie maja znaczenie w przystosowaniu jednostki do środowiska np. sumienność jest najlepszym wyznacznikiem jakości wykonywanej pracy zawodowej oraz osiągnięć akademickich, a także wiąże się z satysfakcją życiową)
• są niezmienne
• są uniwersalne (tj. niezależne od rasy, płci czy kultury)
• są biologicznie uwarunkowane (charakteryzuje je wysoki stopień odziedziczalności)

Eysenck doszedł do wniosku, że  struktura osobowości jest trójczynnikowa i składa się na nią:
Psychotyczność:
– wymiar, którego jeden biegun opisują takie cechy, jak altruizm, empatia, i uspołecznienie, drugi biegun zaś obejmuje przestępczość, psychopatię i schizofrenię.
Osoby uzyskujące wysokie wyniki w skali Psychotyzmu są "zimne, bezosobowe, nie potrafią współczuć, nieprzyjazne, nieufne, dziwaczne, nieskore do wzruszeń, nieszczęśliwe, antyspołeczne. Pojęcie psychotyzmu jest jednak w teorii Eysencka najmniej jasne. Z jednej strony przegląd badań sporządzony przez Eysencka dowodzi, że podwyższone wyniki w skali Psychotyzmu otrzymują więźniowie, schizofrenicy, alkoholicy, narkomani i dzieci z zaburzeniami antyspołecznymi, z drugiej zaś strony inne badania wykazały, że w porównaniu z populacją ogólną podwyższone wyniki w skali P uzyskiwali także artyści odnoszący sukcesy, studenci humanistyki, twórczy pisarze, zawodowi artyści czy angielscy studenci. Zestawienie to dowodzi, że skala P nie tyle mierzy patologię, co niekonwencjonalność charakterystyczną dla "szalonych" artystów. Jednostki psychotyczne częściej uprawiają seks oralny.

Ekstrawersja
– składają się na nią czynniki dokładnie przeciwne niż te, które należą do jej drugiego bieguna, zwanego introwersją, są to: towarzyskość, żywość, aktywność, asertywność, poszukiwanie doznań.
Typowy ekstrawertyk jest towarzyski, posiada wielu przyjaciół, odczuwa potrzebę prowadzenia rozmów z innymi ludźmi. Potrzebuje podniet z zewnątrz, działa pod wpływem sytuacji, w której aktualnie się znajduje. Ogólnie uważa się go za jednostkę impulsywną i działającą bez zastanowienia. Introwertyk z kolei uczucia swe poddaje bardzo dokładnej kontroli. Jest powściągliwy, przyjaciół ma niewielu, a w ich doborze jest bardzo wymagający. W działaniu nie jest impulsywny. Odpowiedni poziom ekstrawersji stanowi, według Eysencka, istotny warunek społecznego zachowania jednostki, a także jej ewentualnej resocjalizacji. Proces wychowania i socjalizacji polega na warunkowaniu określonych zachowań i emocji. U introwertyków warunkowanie przebiega łatwiej, szybciej i silniej, dlatego uwarunkowanie określonych emocji i zachowań będzie zachodziło u nich łatwiej i będzie bardziej trwałe niż u ekstrawertyków. Ekstrawertycy bardziej aktywni seksualnie od introwertyków. Introwertycy bardziej pobudzeni rano, ekstrawertycy wieczorem.
Neurotyczność
– złożona jest z następujących cech: lęk, przygnębienie, poczucie winy, niska samoocena i napięcie. Przeciwieństwem neurotyczności jest równowaga emocjonalna.
Neurotyzm jest wymiarem, na którego jednym krańcu znajduje się stałość emocjonalna (zrównoważenie emocjonalne), zaś na drugim - niezrównoważenie emocjonalne (neurotyczność).
Osoby neurotyczne są generalnie mało odporne na działanie stresu, ponieważ ich autonomiczny układ nerwowy jest szczególnie wrażliwy, co sprawia, że powstałe emocje są silne i długotrwałe, częściej poszukują zastępczych sposobów zaspokajania potrzeb seksualnych (pornografia, masturbacja).

Pięcioczynnikowy model osobowości (PMO) Costa i Mcrae
Punktem wyjścia dla tej teorii było założenie, że istnieje pewien zakres wymiarów, za pomocą których możemy opisać i pogrupować wszystkich ludzi. Wymiary te to kontinua, różniące się jakością i stopniem.
Wypracowanie terminów nadrzędnych wszystkim właściwościom człowieka rozpoczęto od wyszukania w języku naturalnym wyrazów określających cechy, spostrzegane u siebie i innych. Następnie utworzono dwubiegunowe zestawienia np. spokojny - niespokojny, na których badani oceniali siebie i znajomych. Wyniki szacowania poddano analizie czynnikowej, dzięki czemu udało się wyłonić pięć podstawowych wymiarów: otwartość, sumienność, ekstrawersja, ugodowość i neurotyzm. Każdy z nich jest dwubiegunowy, co oznacza, że osoba uzyskująca wysokie wyniki na skali danego wymiaru posiada większość cech, które charakteryzują dany wymiar i odwrotnie, kogoś, kto sytuuje się nisko na skali danego wymiaru, można opisać za pomocą określeń przeciwstawnych znaczeniu wymiaru. Na tej podstawie z dużym prawdopodobieństwem możemy przewidzieć zachowanie osoby w konkretnej sytuacji. Wszystkie wyróżnione czynniki stanowią opis obszaru tej części ludzkiej natury, od której zależą i która stanowi o jakości i ilości kontaktów jednostki z otoczeniem.
Dla funkcjonowania społeczno – kulturowego konkretne cechy maja odmienne znaczenie. Różne sytuacje, specyficzne czasowo czy kulturowo, wymagają różnych odpowiedzi w postaci zachowania. O tym, które z cech zostaną ujawnione, albo które okażą się przystosowawcze, decydują kulturowo uwarunkowane systemy norm i regulacji społecznych. Zgodnie z tym modelem, wrodzone cechy rozwijają się niezależnie od wpływu bodźców środowiskowych, jednak dopiero w połączeniu z warunkami, które możemy nazwać kulturowymi, determinują wybory życiowe człowieka, a wiec zachowanie w konkretnych życiowych sytuacjach.

1. Neurotyczność
Odzwierciedla przystosowanie emocjonalne versus emocjonalne niezrównoważenie. Oznacza podatność na przeżywanie negatywnych emocji (strach, zmieszanie, niezadowolenie, gniew, poczucie winy, wrażliwość na stres psychologiczny).
Składnikami neurotyczności są:
*      Lęk - tendencja do reagowania napięciem i strachem, nerwowość, skłonność do martwienia się.
*      Agresywna wrogość - tendencja do doświadczania gniewu i irytacji
*      Depresja - tendencja do doświadczania poczucia winy, smutku, bezradności i samotności.
*      Impulsywność - niezdolność do kontrolowania pragnień i popędów.
*      Nadwrażliwość - podatność na stres, tendencja do reagowania paniką w trudnych sytuacjach.
*      Nadmierny samokrytycyzm - niskie poczucie własnej wartości, wstydliwość

2. Ekstrawersja
Jest wymiarem charakteryzującym jakość i ilość interakcji społecznych oraz poziom aktywności, energii i zdolność do odczuwania pozytywnych emocji. Osoby ekstrawertywne są nie tylko przyjacielskie i rozmowne, ale także skłonne do zabawy i poszukiwania stymulacji oraz wykazują optymizm życiowy i pogodny nastrój.
INTROWERTYKÓW natomiast charakteryzuje brak cech ekstrawertyków, a nie ich przeciwność. będzie to zatem: rezerwa w kontaktach towarzyskich, brak optymizmu, preferencja do przebywania w samotności i nieśmiałość. Introwertykowi nie zależy na towarzystwie, ponieważ woli być sam, natomiast neurotyk może pragnąć towarzystwa, ale jednocześnie obawiać się kontaktów społecznych.
Składniki wymiaru ekstrawersji:
*      Towarzyskość - zakres i ilość utrzymywanych kontaktów z ludźmi.
*      Serdeczność - zdolność do utrzymywania związków z innymi ludźmi, przyjacielskość.
*      Asertywność - tendencje dominatywne i przywódcze.
*      Aktywność - tempo, wigor, energia, potrzeba bycia zajętym i zaangażowanym.
*      Poszukiwanie doznań - poszukiwanie podniet i stymulacji, np. ryzyka, stymulacji sensorycznej.
*      Emocjonalność w zakresie pozytywnych emocji - tendencja do reagowania pozytywnymi emocjami, np. radością, poczuciem szczęścia oraz generalnie pogodny nastrój i optymizm życiowy.

3. Otwartość na doświadczenie
Tendencje jednostki do poszukiwania i pozytywnego wartościowania doświadczeń życiowych, tolerancję wobec nowości i ciekawość poznawczą. Osoby o niskiej otwartości są konwencjonalne w zachowaniu i konserwatywne w poglądach.
Składniki otwartości na doświadczenie:
*      Wyobraźnia - fantazja i żywa, twórcza wyobraźnia.
*      Estetyka - wrażliwość estetyczna, zainteresowanie sztuką.
*      Uczucia  - otwartość na stany emocjonalne innych ludzi.
*      Działania  - aktywne poszukiwanie nowych bodźców.
*      Idee  - intelektualna ciekawość, zainteresowania filozoficzne.
*      Wartości  - gotowość do analizy wartości społecznych, politycznych i religijnych

4. Ugodowość
Opisuje pozytywne versus negatywne nastawienie do innych ludzi, orientację interpersonalną przejawiającą się w altruizmie versus antagonizmie, doświadczanych w uczuciach, myślach i działaniu. Osoby o ugodowym nastawieniu są sympatyczne wobec innych i skłonne do udzielania innym pomocy oraz sądzą, że inni mają identyczne postawy, jak one.
Składniki ugodowości:
*                       Zaufanie - przekonanie, że inni mają uczciwe intencje
*                       Prostolinijność - prostoduszność, szczerość i naiwność społeczna
*                       Altruizm - tendencja do koncentrowania się na potrzebach innych ludzi i
udzielania im pomocy
*                       Ustępliwość - sposób reagowania na konflikty interpersonalne: powściąganie agresywności
*                       Skromność - realistyczny stosunek do samego siebie
*                       Skłonność do rozczulania się - przejawianie uczuciowości i sympatii do innych

5. Sumienność
Charakteryzuje stopień zorganizowania, wytrwałości i motywacji jednostki w działaniach zorientowanych na cel (opisuje stosunek człowieka do pracy),
Składniki:
*                       Kompetencja - przekonanie o możliwościach radzenia sobie w życiu
*                       Skłonność do utrzymywania porządku
*                       Obowiązkowość
*                       Dążenie do osiągnięć - wysoki poziom aspiracji i silna motywacja
*                       Samodyscyplina - umiejętność samomotywowania się
*                       Rozwaga - skłonność do starannego rozważania problemu przed podjęciem decyzji.

McCrae i Costa Jr (1992a, 1992b) zarzuty wobec PEN:
- nie wiadomo czym właściwie jest psychotyzm, który koreluje niemal ze wszystkim (zbyt szeroka cecha, kontrowersje wokół P)
- wyniki meta-analiz są zależne od użytych kwestionariuszy w badaniach
- argumenty genetyczne (odziedziczalność) na rzecz NEOAC (przecież P też jest tylko odziedziczalne)
- model pięcioczynnikowy został uzyskany w badaniach aż na trzy różne sposoby: w badaniach kwestionariuszowych, w leksykalnej analizie czynnikowej przestrzeni znaczeń osobowościowych oraz przy wykorzystaniu samopisów osobowości.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz